1. Uwagi wprowadzające
Niebezzasadnie mówi się, że największymi ofiarami rozwodów są dzieci. To dla nich rozstanie rodziców jest najbardziej bolesne. To one – nierzadko w bardzo młodym wieku – stają przed wyjątkowo trudnymi decyzjami i problemami. To one niejednokrotnie zostają zdegradowane do roli argumentu przetargowego w kłótniach między rodzicami. W okresie wakacyjnym wspomniane kłótnie w wielu rodzinach eskalują ze względu na problematykę wakacyjnych wyjazdów. Pojawiają się tu niejednokrotnie problemy natury prawnej. Do jakiego stopnia jeden rodzic może ingerować w wakacyjne wyjazdy swojej pociechy z drugim rodzicem? W jaki sposób bronić się przed działaniami byłego współmałżonka, który nie kieruje się dobrem dziecka, ale raczej kosztem tego ostatniego próbuje się mścić na byłym partnerze?
2. Sytuacja dziecka po rozwodzie
W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga m.in. o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i kontaktach rodziców z dzieckiem. Sąd uwzględnia przy tym pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. W braku takiego porozumienia sąd, chcąc zapewnić dziecku prawo do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie. Jeżeli dobro dziecka za tym przemawia, sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka. Na zgodny wniosek rodziców sąd odstępuje od orzekania o utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem.
Z powyższego wynika, że wyrok rozwodowy powinien co do zasady przesądzać o tym, z którym z rodziców dziecko spędzi dany okres wakacji. Kwestia ta może jednak pozostać niejasna, jeżeli:
1) sąd – na zgodny wniosek rodziców – odstąpił od orzekania o utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem;
2) sąd co prawda orzekł o utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem, ale z wydanego przezeń rozstrzygnięcia w tym przedmiocie nie można jednoznacznie wydobyć informacji, z którym z rodziców dziecko ma spędzić dany okres wakacji.
Samo ustalenie, z którym z rodziców dziecko ma spędzić dany okres wakacji, nie przesądza jednak jeszcze o sposobie spędzenia tego czasu. Skala, w jakiej drugi rodzic może ingerować w sposób jego spędzenia, zależy od zakresu przysługującej mu władzy rodzicielskiej. Tytułem przykładu można wskazać, że wyjazd z dzieckiem za granicę wymaga każdorazowo zgody drugiego rodzica, o ile:
1) posiada on pełną władzę rodzicielską;
2) jego władza rodzicielska jest co prawda ograniczona, ale w zakres jej wykonywania wchodzi podejmowanie decyzji w istotnych sprawach dziecka.
Z drugiej strony rodzic, który ma ograniczoną władzę rodzicielską (o ile zakres jej wykonywania nie obejmuje podejmowania decyzji w kwestiach istotnych dziecka):
1) nie może w żaden sposób zablokować wakacyjnego wyjazdu (zarówno krajowego, jak i zagranicznego) swojej pociechy z drugim rodzicem, mającym pełną władzę rodzicielską;
2) nie może udać się ze swoim dzieckiem za granicę, o ile drugi rodzic, mający pełną władzę rodzicielską, nie wyrazi na taki wyjazd zgody.
Sytuacja rodzica, który ma ograniczoną władzę rodzicielską (o ile zakres jej wykonywania nie obejmuje podejmowania decyzji w kwestiach istotnych dziecka) w sferze wyjazdów zagranicznych z dzieckiem jest zatem całkowicie uzależniona od dobrej woli i zgody rodzica posiadającego pełną władzę rodzicielską. Jedynym środkiem uzyskania takiej zgody są negocjacje z rodzicem posiadającym pełną władzę rodzicielską. Zgoda tego ostatniego nie może przy tym być zastąpiona orzeczeniem sądu opiekuńczego.
W przypadku niemożliwości uzyskania takiej zgody, jedyną prawną możliwością manewru rodzica, który ma ograniczoną władzę rodzicielską (o ile zakres jej wykonywania nie obejmuje podejmowania decyzji w kwestiach istotnych dziecka) jest wystąpienie do sądu z wnioskiem o zmianę orzeczenia zawężającego zakres przysługującej mu władzy rodzicielskiej.
3. Wyjazd dziecka za granicę w celach wypoczynkowych
W zachowującym aktualność postanowieniu z dnia 6 marca 1985 r. (sygn. akt: III CRN 19/85), Sąd Najwyższy zaliczył wyjazd małoletniego za granicę w celach wypoczynkowych do istotnych spraw z zakresu sprawowania władzy rodzicielskiej. W konsekwencji, zgodę na taki wyjazd powinni co do zasady podjąć obydwoje rodzice, chyba że jedno z nich:
1) nie żyje,
2) jest pozbawione władzy rodzicielskiej,
3) ma ograniczoną władzę rodzicielską, a zakres jej wykonywania nie obejmuje podejmowania decyzji w kwestii wyjazdów dziecka za granicę.
Jeżeli żadna z wymienionych wyżej sytuacji nie zachodzi, a jedno z rodziców odmawia zgody na wyjazd swojej pociechy za granicę z drugim rodzicem, kwestię tę rozstrzyga sąd opiekuńczy.
Wyjazd za granicę z dzieckiem, pomimo braku zgody drugiego rodzica (lub zastępującej tą ostatnią zgody sądu opiekuńczego), może doprowadzić do ograniczenia lub nawet pozbawienia władzy rodzicielskiej rodzica, który samodzielnie podjął decyzję w tym zakresie.
Zgoda rodzica na zagraniczny wyjazd swojej pociechy z drugim rodzicem powinna być wyrażona na piśmie. Zachowanie tej formy zabezpieczy rodzica wyjeżdżającego z dzieckiem przed nagłą zmianą decyzji w przedmiocie wyjazdu przez drugiego rodzica.
4. Wyjazd krajowy dziecka w celach wypoczynkowych
W przeciwieństwie do wyjazdów zagranicznych, krajowe wojaże z dzieckiem co do zasady nie wymagają zgody obydwojga rodziców posiadających pełną władzę rodzicielską. Decyzję w tym zakresie podejmuje zatem samodzielnie rodzic, który – zgodnie z wyrokiem rozwodowym – sprawuje w okresie, w którym planowany jest wyjazd, pieczę nad dzieckiem.
Z jednej strony, próba zablokowania takiego wyjazdu przez drugiego rodzica może skutkować nałożeniem na niego kary pieniężnej. Jednakże z drugiej strony, jeżeli wyjazd krajowy trwa na tyle długo, że uniemożliwia drugiemu rodzicowi kontakty z dzieckiem, zagwarantowane w wyroku rozwodowym, karą pieniężną może zostać ukarany rodzic wyjeżdżający. Dlatego też, w tym ostatnim przypadku, warto powiadomić drugiego rodzica o planowanym wyjeździe krajowym i uzgodnić z nim termin, w którym utracone na skutek wyjazdu kontakty z dzieckiem zostaną zrekompensowane.
Sytuacja wyjazdów krajowych z dzieckiem przedstawia się odmiennie, gdy jedno z rodziców ma ograniczoną władzę rodzicielską. Wówczas bowiem zgodę na wyjazd krajowy musi wyrazić rodzic, który posiada pełną władzę rodzicielską. Nie istnieje przy tym możliwość zwrócenia się do sądu opiekuńczego o wyrażenie takiej zgody w sytuacji, gdy rodzic posiadający pełną władzę rodzicielską jej odmawia.
Oczywiście, konieczność uzyskania zgody nie zachodzi w sytuacji odwrotnej, tzn. gdy rodzic nieograniczony we władzy rodzicielskiej chce zabrać dziecko na wakacyjny wyjazd w kraju. Zgoda czy też sprzeciw rodzica, którego władza rodzicielska jest ograniczona, nie mają bowiem wówczas żadnego znaczenia.
Sara Gwardyś
Franciszek Robak
